Tedbiriyle işleri evirip çeviren, her şeyi yerli yerine koyan, her şeyi en güzel bir şekilde halkeden, insanı en güzel suretle şekillendiren, işlerinde eksiklik ve fazlalıktan uzak olan Allah’a hamdolsun!
O Allah ki, ahlâkların güzelleştirilmesini büyük ölçüde kulun çalışmasına havale etmiştir. Bu hususta kulu, korkutmak suretiyle ahlâkını güzelleştirmesine teşvik etmiştir.
Güzel ahlâk, peygamberlerin sıfatı, sıddîkların amelidir. Güzel ahlâk, imanın kemalidir. Kötü ahlâk ise kalbin hastalığıdır, öldürücü zehir gibidir. Rabbulâlemîn’in yakınlığından mahrum eden habasetler ve sahibini şeytanların eline teslim eden dalâletlerdir. Allah’ın, acısı kalplere işleyen tutuşturulmuş ateşine açılan kapılardır. Şayet kalpte Allah’ın sevmediği ahlâklardan birisi varsa, o kötü ahlâk sahibini cehenneme götürür. Tıpkı güzel ahlâkların, cennet nimetlerine, Allah’ın yakınlığına açılan kapılar olduğu gibi...
Kibir, kendini beğenme, riya, cimrilik, haset, gazap Allah’ın sevmediği ahlâklardandır. Bu ahlak-ı zemimeleri âyet ve hadislerle kısaca açıklamak istiyorum.
Kibir; hakkı kabul etmemek, kendini üstün görüp başkasını küçük görmektir. Rabbimiz: ’Yeryüzünde haksız yere kibirlenenleri, ayetlerimden uzaklaştıracağım.’ (el-A’raf, 7/146), buyurmuş, Efendimiz (s.a.v.) de: ’Kalbinde zerre ağırlığınca kibir bulunan bir kimse cennete giremez.’ buyurarak kibirden nehyetmiştir. (Müslim, İman, 39)
Riya; bir işi, Allah’ın rızasından başka bir maksatla yapmak demektir. Efendimiz (s.a.v.): ’Allah, içinde hardal tanesi ağırlığınca (dahi olsa) riya bulunan ameli kabul etmez.’ (Münzirî, et-Terğîb Ve’t-Terhîb, c.1, s.75, h.no:51) buyurmuştur.
Ucup; kendini beğenip ameline güvenmek demektir. Rabbimiz Azze ve Celle: ’Onlar dünya hayatında bütün çabaları boşa gitmiş olan ve kendileri de iyi iş yaptıklarını sanan kimselerdir.’ (el-Kehf, 18/104) buyurarak bu hususta gafletten sakındırmıştır.
Efendimiz (s.a.v.) de: ’Üç haslet vardır. Onlar helâk edicidirler:
1. İtaat edilen cimrilik
2. Arkasından gidilen heva
3. Kişinin kendini beğenmesi.’ buyurmuştur. (Şihâb el-Kudâî, Müsned, Bâb:238, c.1, s.213, h.no:325)
Cimrilik; dünya sevgisi sebebiyle hayır işlerinde harcama yapmaktan kaçınmaktır.
Peygamberimiz (s.a.v) bir hadis-i şerifinde: ’İki haslet vardır (ki bunlar), bir mü’minde bir araya gelmezler. Cimrilik ve kötü ahlak.’ (Tirmizî, el-Birru Ve’s-Sıla, 41) buyurmuştur.
Gazap; kalpte meydana gelen aşırı öfke olup intikam ve nefrete sebep olan bir ateştir. Abdullah b. Amr (r.a.), bir defasında Peygamberimiz (s.a.v.)’e: ’Beni, Allah’ın gazabından ne kurtarır?’ diye sordu. Peygamberimiz ona cevap olarak: لَا تَغْضَبْ ’Öfkelenme!’ buyurdu. (Ahmet b. Hanbel, Müsned, c.11, s.211, h.no:6635)
Haset ise; Cenâb-ı Hakk’ın başkasına ihsan ettiği nimeti hoş görmemek ve nimetin ondan gitmesini istemektir. Peygamberimiz (s.a.v.): ’Hasetten sakının! Zira haset, ateşin odunu yediği gibi sevapları yer (tüketir).’ (Ebû Dâvûd, Edeb, 52) buyurmuştur.
Âyet ve hadislerinden anlaşıldığı üzere bir mü’min, nefsinde var olan bu ve benzeri hastalıklardan kurtulmaya çalışmalıdır. Nasıl ki mü’min, namaz, oruç, zekât vb. ibadetlerle mükellef ise, aynı şekilde nefsini terbiye edip kalbî hastalıklardan kurtulmakla da yükümlüdür. Dünyada rahata kavuşup insanca yaşamak buna bağlı olduğu gibi ahirette kurtuluşa ve rahmete nail olabilmek de ancak bununla mümkündür. Zira Rabbimiz bir âyet-i kerimede şöyle buyurmaktadır:
’O gün (yani mahşer günü) ne mal fayda verir ne oğullar!’
’Allah’a selim (yani tertemiz) bir kalp ile gelen müstesna.’ (eş-Şuarâ, 26/88-89)
Rabbim bizlere, çirkin ahlaklardan kurtulup Kur’an ahlakıyla, Peygamber (s.a.v.)’in ahlakıyla ahlaklanmayı nasip eylesin!
Ahlak-i Hamîde
1. Kibire karşı: Nefsini günâhkâr bilmek ve nefsinden emin olmamak, serbest olmamak.
2. Ucub’a karşı: Allah’tan affı mağfiret dileyip kendine güvenmemek.
3. Riyaya karşı: İbadetini en fazla kimsenin görmediği yerde özenmek ve fazla yapmak. Gösteriş için ibadet yapmaktan çok sakınmak.
4. Cimriliğe karşı: Cömert olmak,
5. Hasidliğe karşı: Herkesin ilerlemesini, düzelmesini istemek.
6. Öfkeye karşı: Sabırlı olmak. Öfkelenmemek. Allah’ (cc)’nün gadâbını düşünmek. Allah’ın da kendine karşı öfkelenmesinden korkmak.