Uzun bir süreden sonra bu ayki yazımızda, Abdurrahman el-Utbe’nin kaleme aldığı ’Kaynaklar ve Başvurulacak Eserler’ adlı kitaptan ’Hadis Kitapları ve Hadis İlimleri’ bölümünü sizlerle paylaşmak istiyorum.
Bu bölümde hadis kitapları hakkında bilgiler paylaşacağım. Diğer sayılarımızda yazılarımıza devam edeceğiz inşallah.

A) HADİS KİTAPLARI

Muvattâ: İmam Mâlik b. Enes
Bu kitabı Mâlik b. Enes telif etmiştir. Hicretin 93. yılında bu âleme teşrif etmiş ve yine hicretin 179. yılında vefat etmiştir. Bu kitap (yani Muvattâ), Mâlikî fıkhı ve hadis kitabıdır. Bu hadis kitabı sahihler arasında sayılır. İmam Şâfiî, Muvattâ hakkında:
’Yeryüzünde Allah Teâlâ’nın kitabından sonra en sağlam kitap İmam Mâlik’in kitabıdır.’ demiştir. İmam Mâlik, Muvattâ kitabını 40 yılı aşkın sürede toplamıştır. Kendi mezhebinin fıkhî meseleleri hakkında özetlemiştir. Medine Ehli’nin mezhebinin dışına çıkmamıştır. Muvattâ kitabında, Medine Ehli’ne ait bazı ’bize göre şöyledir’, ’bizim beldemizde şöyledir’ şeklinde terimler kullanmıştır. Fıkhın yanında tefsir ve tarih hakkında hadisler zikretmiştir. Muvattâ’nın birçok rivayetleri vardır, en meşhuru ise ’Yahyâ b. Yahyâ el-Leys’in rivayetidir.

Müsned: İmam Ahmed b. Hanbel
İmam Ahmed b. Hanbel tasnif etmiştir. Hicretin 164. yılında bu âleme teşrif etmiş ve yine hicretin 241. yılında de vefat etmiştir. Müsned en eski hadis kitaplarından, en doğru ve en sağlam olanıdır. Rivayet eden Sahabeleri içermiştir. Genel olarak bütün hadisleri kapsamaktadır. Sahih ve Sünen kitaplarında bulunan hadisler vardır. Aynı zamanda sahih, hasen bulunmaktadır. Diğer hadis kitaplarında bulunmayan hadisler vardır. Zayıf da bulunmaktadır. Nadir olarak da mevzu bulunmaktadır. Bu mevzuları da fazilet amaçlı koymuştur.

Sahîh-i Buhârî
İmam Ebû Abdillah Muhammed b. İsmâîl el-Buhârî tasnif etmiştir. Hicretin 194. yılında bu âleme teşrif etmiş ve yine hicretin 256. yılında vefat etmiştir. Kitabına ’el-Câmi’u’s-Sahîhu’l-Musnedu Min Hadîsi Rasûlillâhi (s.a.v.) ve Sunenihî ve Eyyâmihî’ diye isimlendirilmiştir. Âlimler: ’Allah’ın kitabından sonra en sağlam kitaptır.’ demişlerdir. Buhârî (rh.a.)’in bu kitapta hedefi iki tanedir:
Birincisi; Rasûlullah Efendimizin hadislerini toplamak
İkincisi ise; hadislerden fıkhî meseleleri çıkartmaktır.
En önemli şerhi İbn-i Hacer’in ’Fethu’l-Bârî’sidir.

Sahîh-i Müslim
İmam Müslim tasnif etmiştir. Hicretin 202. yılında bu âleme teşrif etmiş ve yine hicretin 261. yılında vefat etmiştir. Sahih kitapların ikincisidir. Allah Teâlâ’nın kitabından sonra en sahih kitap Buhârî ve Müslim’in kitabıdır. Kitabını, Buhârî gibi fıkhî bâblara ayırmamış, metin olarak nakletmiştir.

Sünen-i Dârimî
İmam Dârimî tasnif etmiştir. Hicretin 181. yılında bu âleme teşrif etmiş ve yine hicretin 255. yılında vefat etmiştir. Muhaddislere göre bu Müsned kitabı, yani Sünen kitabı farklı ıstılahlarla meşhur olmuştur. Her bir bâb, diğer bâbla alakalıdır. Hadis ricalleri, Sünen-i Dârimî’yi, İbn-i Mâce’den daha sahih bulmuşlardır ki sebebi ise eski zamanlarda yazılması ve rivayet olarak zayıfın az olmasıdır.

Sünen-i İbn-i Mâce
İbn-i Mâce tasnif etmiştir. Hicretin 209. yılında bu âleme teşrif etmiş ve yine hicretin 273. yılında vefat etmiştir. İbn-i Mâce, kitabını fıkhî olarak düzenlemiştir. Hadis kitapları arasında konumu ise: bazı âlimler onu, Kütüb-ü Sitte’den saymış, bazıları da ondan çıkarmışlardır. Sünen-i İbn-i Mâce’de, sahih, hasen ve zayıf hadis bulunmaktadır. İçinde münker ve mevzu varsa da bunlar nadirdir.

Sünen-i Ebî Dâvûd
Ebû Dâvûd tasnif etmiştir. Hicretin 202. yılında bu âleme teşrif etmiş ve yine hicretin 275. yılında vefat etmiştir. Ebû Dâvûd, kitabında hüküm hadislerini toplamıştır. Fıkhî bâblara göre düzenlemiştir. Hadisin sonunda raviler hakkında konuşmuştur. En meşhur şerhi ise: ’Avnu’l-Ma’bûd Alâ Sünen-i Ebî Dâvûd’dur.

Sünen-i Tirmizî
Muhammed b. Îsâ et-Tirmizî tasnif etmiştir. Hicretin 279. yılında vefat etmiştir. Kütüb-i Sitte hadis kitaplarındandır. Buhârî’nin yolunu izlemiş ve fıkhî hükümleri çıkarmıştır. Aynı zamanda Müslim’in de hadis rivayetini kullanmış, iki yolu kendi kitabında toplamıştır. Ahkâm hadisleri ile sınırlandırmamış, aynı zamanda edep, menakıp, vaaz ve tefsiri de kapsamıştır.

Sünen-i Nesâî
İmam Nesâî tasnif etmiştir. Hicretin 214. yılında bu âleme teşrif etmiş ve yine hicretin 303. yılında vefat etmiştir. Hadis kitaplarının en sağlamlarındandır. Hadis âlimleri Sünen’i, hadisleri en az zayıf ve mecruh olan kitaplardan saymışlardır. Bundan dolayı Ebû Dâvud ve Tirmizî’nin kitaplarına yakındır. Fıkhî meselelerin hükmünü çıkartmaya önem vermiş ve hemen arkasından ’ilel/sebeb’ini açıklamıştır. Sahih hadis, hasen hadis vardır. Bazı yerlerde zayıf varsa da azdır.

Sünen-i Dârakutnî
Ali b. Ömer ed-Dârakutnî’dir. Hicretin 306. yılında bu âleme teşrif etmiş ve yine hicretin 385. yılında vefat etmiştir. Zamanının son hadis kitabı olmasına rağmen en sağlam kitaptır. Fıkhî baplara ayırmıştır. İçerisinde sahih, hasen ve zayıf hadis vardır. Mevzu hadis de vardır fakat nadirdir.

Sahîh İbn-i Huzeyme
İçerisinde Buhârî ve Müslim’de olmayan birçok hadisler bulunmaktadır. Onlar bazı sebeplerden dolayı bu hadislerin hepsini almayıp bırakmışlardır. Buhârî: ’Bu kitapta ancak sahih hadisleri toparladım, birçok sahih hadis de bıraktım.’ demiştir. Sahih İbn-i Huzeyme, Buhârî ve Müslim’den sonra sahih hadis eseri olarak sayılmıştır.

Sahîh İbn-i Hibbân
İbn-i Hibbân es-Sicistânî telif etmiştir. Hicretin 311. yılında vefat etmiştir. İbn-i Huzeyme’nin öğrencisidir. Sahîh İbn-i Hibbân, sahih hadis şartını içerdiği için bu isimle meşhur olmuştur.
İbn-i Belbân’ın Sahîh İbn-i Hibbân Tertibi
Belbân, Fârisî’dir. Hicretin 739. yılında vefat etmiştir. Kitabın aslını koruyarak düzenlemiştir.

el-Mu’cemu’l-Kebîr
Taberânî tasnif etmiştir. Hicretin 360. yılında vefat etmiştir. Kitab-ı Terâcim ve Kitab-ı Müsned olarak bilinir. Rivayet eden ravilerin hayatlarından, sıfatlarından bahsetmiştir. Mu’cem’de, Kütüb-i Sitte’den ve bunun dışındaki kitaplardan rivayetler vardır. Rivayet edilen hadisleri alfabetik olarak düzenlemiştir. Fakat cennetle müjdelenen on sahabeyi ilk başta zikretmiştir.

Müstedrek Ale’s-Sahîhayn: Hâkim
Hâkim Nisâbûrî tasnif etmiştir. Hicretin 405. yılında vefat etmiştir. Buhârî kendi kitabı için: ’Bu kitapta ancak sahih hadisleri toparladım, birçok sahih hadis de bıraktım.’ demiştir.’ Dolayısıyla o, Buhârî ve Müslim’de geçmeyen hadisleri almıştır.

Şerhu’s-Sünne
Beğavî telif etmiştir. Hicretin 516. yılında vefat etmiştir. Hadisi naklederken dirayet ve rivayetini zikretmiştir. Rivayet eden ravilerin adaletini, zabtını, farklı faideleri zikretmiştir. Mesela; yabancı olan garip kelimeleri, hükümleri açıklamıştır.

Câmiu’l-Usûl
İbn-i Esîr el-Cezerî telif etmiştir. Hicretin 606. yılında vefat etmiştir. Kütüb-i Sitte’de gecen hadisleri toplamıştır. Fıkhî bâblara ayırmıştır. Her bir bâbı da alfabetik sırayla düzenlemiştir. Buhari’ye (خ) Müslim’e (م) gibi bazı rumuzlar zikretmiştir.

el-Câmiu’s-Sağîr-el-Câmiu’l-Kebîr
Her ikisini de Celalettin Suyûtî (rh.a.) telif etmiştir. Hicretin 911. yılında vefat etmiştir. Kavlî hadisleri toplamış ve alfabetik sırayla düzenlemiştir. el-Câmiu’l-Kebîr eseri, ’Cem’u’l-Cevâmi’ ismiyle meşhur olmuştur. İki kısma ayırmıştır. Kavlî hadisleri alfabetik sırayla düzenlemiş, fiilî hadisleri de Sahabe mesnetlerine göre düzenlemiştir.

Kenzü’l-Ummâl
Muttekî el-Hindî telif etmiştir. Hicretin 975. yılında vefat etmiştir. İmam Suyûtî’nin ’el-Câmiu’s-Sağîr ve el-Câmiu’l-Kebîr’ eserlerini toplamış ve bu hadisleri fıkhî bâblara ayırmıştır.