1. Pnömokok Nedir, Nasıl Bulaşır?

Pnömokok, vücudun farklı bölgelerinde ciddi enfeksiyon hastalıklarına neden olan Streptococcus pneumoniae adlı bir bakteri türüdür. Özellikle bebeklerde ve küçük çocuklarda ölümcül olabilen veya kalıcı hasarlara yol açabilen hastalıklara neden olur. Pnömokoklara insanlarda solunum yolunda yoğun olarak rastlanır. Saðlıklı pek çok kiþi pnömokokları burun, geniz ve boðazlarında taþırlar ancak hastalık belirtisi göstermezler. Pnömokokların neden olduðu hastalıklar daha çok baðıþıklık sistemleri henüz tam olarak geliþmemiþ bebekler ile baðıþıklık sistemi zayıf olan çocuklar, yaþlılar ve akciðer, kalp, þeker hastalıðı gibi hastalıkları olan kiþilerde ortaya çıkabilmektedir.

Pnömokok hastalıklarında bulaþma, öksürme veya hapþırma esnasında havaya yayılan damlacıkların nefes alma esnasında solunum yoluyla alınması, yıkanmamıþ ellerin aðız ve burun bölgesi ile teması veya yakın temas yoluyla olur.

2. Pnömokok Hangi Hastalıklara Neden Olur?

Pnömokoklar zatürre (pnömoni), orta kulak iltihabı (otit), sinüslerin iltihabı (sinüzit), kan iltihabı (kan dolaþımına bakteri karıþması, bakteriyemi), beyin ve omuriliði saran zarın iltihabı (menenjit) gibi hastalık tablolarına yol açmaktadır.

3. Pnömokoklara Baðlı Hastalıklarda Belirtiler Nelerdir?

Belirtiler, pnömokokun neden olduðu hastalıða göre deðiþiklik gösterir.

a) Pnömoni

Çocukluk çaðında en sık ölüm nedenlerinden biri olarak karþımıza çıkar. Akciðerlerde bulunan hava keseciklerinin iltihaplanmaları sonucu yeterli hava alıþveriþinin yapılamadıðı ciddi ve tehlikeli bir solunum yolu hastalıðıdır. Belirtileri arasında koyu kıvamlı, sarı-yeþil renkli veya kanlı balgamın eþlik edebildiði ve ani baþlayan ateþ, üþüme, titreme, göðüs aðrısı, öksürük, nefes darlıðı, zor ve hızlı nefes alıp verme, kalp hızının artması, halsizlik, güçsüzlük sayılabilir. Uygun ve erken tedavi uygulanmazsa, kalp yetmezliði, iltihabın akciðer zarlarına yayılması (ampiyem, plörezi) ve solunum yetmezliði sonucu ölüm ortaya çıkabilir.

b) Otit

Kulakta duymamızı saðlayan bölgenin enfeksiyonudur ve çocukluk çaðında en çok bu hastalık nedeniyle antibiyotik kullanılır. Sürekli geçirilen orta kulak iltihabı bazen iþitme kaybına, dolayısıyla çocuðun konuþmayı öðrenmesinde gecikmeye neden olur ve sonuçta okul baþarısını düþürür. En sık görülen belirtiler ateþ ve bebeðin sürekli aðlaması ile kendini belli eden huzursuzluktur. Konuþabilecek kadar büyük bir çocuk kulak aðrısını ifade edebilir. Diðer belirtiler arasında; çocuðun kulak aðrısı nedeniyle kulaklarını kaþıması veya çekiþtirmesi sayılabilir. Kulak zarı delinirse, kulaktan iltihap akabilir. Zamanında ve uygun antibiyotik tedavisi uygulanmazsa; menenjit, beyin absesi ve saðırlıða kadar giden tablolar oluþabilir.

c) Sinüzit

Yüz kemiklerinde, sinüs adı verilen içi hava dolu boþluklar bulunur. Pnömokokların bu boþlukları kaplayan zarlara yerleþmesi sonucunda sinüzit oluþabilir. Sinüs boþlukları sıvı ile dolabilir. Sinüzit belirtileri arasında göz arkasında basınç hissi, yüzde aðrı, burundan soluk alıp verme güçlüðü, genizde akıntı, uzun süre devam eden ve bazen kanlı olan burun akıntısı, yüksek ateþ ve göz etrafında þiþlik sayılabilir.


d) Bakteriyemi

Mikropların kanı istila etmesi durumuna kan iltihabı denir. Pnömokoklar da diðer mikroplar gibi, bazen kana karıþarak burada çoðalabilirler. Vücut, mikroplara ve mikropların salgıladıðı maddelere karþı organ yetmezliðiyle sonuçlanan bir tepki verebilir. Kan iltihabı ölümle sonuçlanabilen çok ciddi bir hastalıktır. Hastalık belirtileri arasında yüksek ateþ, böbrek ve karaciðer gibi organların fonksiyonlarında bozulma, bilinç bozulması, davranıþ bozuklukları, nefes darlıðı sayılabilir.

e) Menenjit

Menenjit, beyin ve omuriliði kaplayan ince zarların ve kan damarlarının iltihaplanmasıdır. Pnömokoklar beyin ve omuriliði koruyan sıvıya ulaþtıkları zaman ortaya çıkan bir tablodur. Son derece ciddi bir hastalıktır; ölümle veya iþitme kaybı, görme bozukluðu, zekâ geriliði, hareket bozuklukları gibi kalıcı sakatlıklarla sonuçlanabilir. Menenjitin belirtileri arasında, yüksek ateþ, ense sertliði (ensede hareket kısıtlanması veya hareketle ortaya çıkan aðrı), baþ aðrısı, kusma, aþırı yorgunluk, huzursuzluk ve iþtahsızlık sayılabilir.

4. Pnömokoklara Baðlı Hastalıklarda Tanı Nasıl Koyulur?

Doktor, hastanın tıbbi öyküsüne (þikayetleri, þikayetlerinin baþlangıç zamanı, þikayetlerin þiddeti ve seyri vb.), hastalık belirtilerine ve fiziksel muayene bulgularına dayanarak pnömokok enfeksiyonu teþhisi koyabilir. Bu teþhisi doðrulamak için de röntgen, kan testleri ve bazen de (menenjitte) bel bölgesinden su alma iþlemine gerek duyulabilir.

5. Pnömokoklara Baðlı Hastalıklarda Tedavi Nedir?

Pnömokok hastalıklarının tedavisinde genel olarak antibiyotikler kullanılmaktadır. Ancak pnömokoklar her geçen gün antibiyotiklere karþı daha fazla direnç kazandıðından, hastalıklarının tedavisi giderek zorlaþmakta ve tedavi baþarısı düþmektedir. Hastalıðın türüne ve þiddetine göre en uygun antibiyotik tedavisi, hastanın doktoru tarafından seçilmeli ve takip edilmelidir.

6. Pnömokoklara Baðlı Hastalıklardan Nasıl Korunulur?

Pnömokok hastalıklarından korunmanın en etkili yolu aþılamadır. Çocukları hastalıklara karþı aþı ile koruyarak hem sık antibiyotik kullanımı azaltılmakta hem de mikropların antibiyotiklere karþı direnci düþürülebilmektedir. Hasta olduðu bilinen insanlarla kapalı ortamlarda bir arada bulunmamaya dikkat edilmelidir. Solunum yolu ile bulaþan hastalıklarda eller en önemli bulaþma araçlarından biri olduðu için çocuklara el yıkama eðitimi verilmelidir. Ayrıca solunumu olumsuz etkileyebilen ve hastalanma olasılıðını artıran toz, sigara dumanı ve diðer maddelerden kaçınılması önerilmektedir.

7. Pnömokok Aþısı

Pnömokok bakterisinin 80’den fazla tipi vardır, ancak bunların sadece birkaçı aðır hastalıklara neden olur. Pnömokok polisakkarid aþısı (PPV veya PPV23) bu tiplerin 23’ünü içeren ölü bakteri aþısıdır, bacak veya koldan kas içine veya yaðlı dokuya enjeksiyon þeklinde uygulanmaktadır. Tüm aþılarda olduðu gibi, bu aþıda da yaklaþık %25 oranında aþı yerinde kızarıklık, acıma, þiþlik görülebilir, hafif ateþ olabilir. Nadiren yüksek ateþ görülebilir. Her ilaçta olduðu gibi aþılarda da alerjik reaksiyon görülme ihtimali vardır. Aþının hamilelerdeki güvenilirliði araþtırılmadıðından saðlıklı hamilelere uygulanması önerilmemektedir.

Kimler pnömokok polisakkarid aþısı olmalıdır (PPV)?

• 65 yaþ ve üzerindeki kiþiler,

• 2 yaþın üzerinde olan ve kalp hastalıðı, orak hücreli anemi, alkolizm, akciðer hastalıðı, diabet, siroz veya beyin omurilik sıvı kaçaðı olan kiþiler,

• 2 yaþın üzerinde olan ve enfeksiyonlara karþı vücudun baðıþıklık sisteminin direncini zayıflatan bir hastalıðı ve özel bir durumu olan kiþiler (Hodgkin hastalıðı, böbrek yetmezliði, nefrotik sendrom, lenfoma, lösemi, multiple myelom, HIV enfeksiyonu veya. AIDS, dalaðı olmayan veya iþlev görmeyenler veya organ nakli yapılan kiþiler gibi)

Kaynaklar
1. www.immunize.org
2. mceyhan@hacettepe.edu.tr
3. www.millipediatri.org.tr
4. UNICEF ve Dünya Saglık Örgütü Raporu. Pnömoni: Unutulmuþ Çocuk Katili, 2006.
5. www.pnomokok.com