TANIMI:
Hepatit C, “Hepatit C Virüsü”nün neden olduğu, karaciðeri etkileyen ciddi bir enfeksiyon hastalıðıdır. Enfeksiyon, insan vücudunda hastalıða yol açan bir mikrobun gelişmesi ve yayılmasıdır. Hepatit C, virüslerle bulaþan hepatitler arasında kan yolu ile en sık bulaþan tiptir (% 80). Hepatit C virüsü hastaların % 50’sinde kronikleþir, yani kalıcı olur.

Hastalık çoðu zaman akut (aniden ve kısa sürede) baþlar. Hafif ve orta derecede geçirilen bir takım belirtiler kiþi tarafından çoðu zaman algılanmaz. Hastalıðın baþlangıcı grip ile karıþtırılabilir, hatta hiçbir belirti görülmeyebilir. Bazı durumlarda ise, Hepatit C virüsü, kiþinin kendisini haftalarca hiçbir iþ yapamayacak derecede bitkin hissetmesine neden olabilir. Bu arada karaciðer enzimlerinde hafif yükselme ile giden bir kan tablosu hâkimdir. Kronikleþen hepatit hastalarının % 20’sinde “siroz” denilen “kronik, yaygın ve ilerleyici karaciðer iltihabı” tablosu ortaya çıkar.

BULAŞMA YOLLARI:
Hepatit C’li hastaların % 10’unda bulaþma sebebi bilinmemektedir. Hepatit C’nin en önemli bulaþma yolu Hepatit C virüsü taþıyan kanın naklidir.

Hepatit C’nin bir diðer bulaþma yolu tıraþ bıçaðı, manikür-pedikür aletleri, tırnak makası gibi yaralanmaya sebep olabilecek aletlerin ortak kullanımıdır; diðer yandan dövme, piercing, akupunktur, kulak delinmesi gibi uygulamalarda steril olmayan aletlerin kullanımı ile de bulaþabilir. Damar yolu ile uyuþturucu kullanan baðımlılarının ortak þırınga kullanımı Hepatit C bulaþma riskini artırmaktadır. Ayrıca tüm saðlık çalıþanları Hepatit B’de olduðu gibi Hepatit C için de riskli bir gruptadır. Saðlık çalıþanlarına yine iðne batması ve diðer tıp ekipmanı ile bulaþması söz konusudur.

Doðal olarak akla gelen, Hepatit C’nin cinsel iliþki ile geçip geçmediði, sorusudur? Hepatit C, cinsel yolla bulaþır; ancak bu olasılık son derece düþüktür. Organ nakli sırasında bulaþma olasılıðı da çok yüksektir. % 6 olasılıkla doðum sırasında anneden bebeðe geçer. Anneden çocuða emzirme ile geçmez; ancak annenin meme baþında kanama ve enfeksiyon olmaması gerekir.

Aynı evde yaþayan kiþilerde aynı kaþık, çatal ve bardaðı paylaþmak, bulaþma açısından riski son derece artırır. Önemli olan bu saydıðımız eþyaları paylaþmamaktır. Bunların dıþında aynı evde yaþamak bulaþma açısından yüksek risk taþımaz.

Hepatit C’nin kuluçka süresi 2 hafta ile 6 ay arasında deðiþen bir süreçtir.

BELİRTİLER:
Hepatit C belirtileri hafif olarak algılanabilir, ya da farkında olmadan geçirilebilir. Genel olarak küçük çocuklarda belirtisiz seyreder; ancak daha büyük çocuklarda ve yetiþkinlerde bazı belirtiler görülür:

• Halsizlik ve kaslarda zayıflık hissi
• Baþ aðrısı
• (Karaciðer bölgesinin hemen üzerindeki bölgede) karın aðrısı
• Bulantı
• Koyu renkte idrar (kola rengi)
• Kilo kaybı
• Yaðlı yiyeceklerden tiksinme
• Nadiren sarılık
• Eklem aðrıları

6 aydan daha fazla sürede devam eden Hepatit C ile oluþan hepatit durumu, “Kronikleþmiþ Hepatit C hastalıðı”dır. Özellikle küçük çocuklarda belirti vermeden gider; ancak daha ileri yaþlardaki bireylerde bazı belirtiler olabilir:

• Sebat eden bir halsizlik
• Hafif-orta derece karın aðrısı
• Siroz belirtileri: Vücutta kırmızı damar lekeleri ki bunlara spider (örümcek) denir. Avuç içerisindeki kızarıklıklar, karında þiþlik, el ve ayaklarda ödem ve þiþlik gibi belirtileri olan karaciðerde fibrozla giden çok ciddi bir hastalıktır.
Hepatit C, karaciðer hasarı dıþında vücutta deri, böbrekler, tükürük bezleri, göz ve romatizmal sorunlara yol açabilir.

Kronik Hepatit C’de ortalama 20-30 yıl gibi bir sürede ortaya çıkan sirozun þiddetini artıran risk faktörleri þunlardır:

• İleri yaþ
• Erkek hasta
• Alkol kullanımı
• Sigara ve tütün kullanımı
• AIDS (HİV) hastalıðının varlıðı

TESTLER:
Hepatit C enfeksiyonu, az miktarda kan ile yapılan antikor testleri ile tespit edilebilir. Pozitif test sonuçları birkaç deðiþik anlama gelebilir:

1. Kronik Enfeksiyon: Hepatit C virüsüne baðlı, sürmekte olan kalıcı bir enfeksiyon bulunduðunu ve uzun vadede karaciðer hasarı riski olduðunu gösterir.

2. Geçirilmiþ Enfeksiyon: Hepatit C virüsü bulaþmıþ, baðıþıklık sistemi tarafından tanınmıþ ve yok edilmiþtir. Karaciðer hasarı belirtisi yoktur. Bu durumda hastalıða karþı baðıþıklık kazanılmıþtır ve bir daha Hepatit C geçirme riski yoktur.

3. Yalancı Pozitiflik: Bazen ilk taramalarda hastalık olmadıðı halde testlerden pozitif sonuç alınması; ancak ileri tetkikler ile aslında negatif olduðunun saptanmasıdır.

Eðer ilgili kan testleri pozitif sonuç vermiþse, konunun uzmanı olan bir doktora baþvurmalısınız. Bu durumda sizden þu tetkikleri yaptırmanız istenebilir:

1. Karaciðer Ultrasonografisi: Bu tetkik, karaciðer ve etrafındaki organları incelemek amacıyla yapılır.

2. Karaciðer Biyopsisi: Hastaneye yatıþ gerekmeden yapılacak olan bu iþlemde karaciðerden inceleme yapmak üzere küçük bir parça alınır. İþlem sırasında anestezi uygulanacaðı için herhangi bir acı hissedilmez. Çok önemli olan bu test ile karaciðer hasarı olup olmadıðı tespit edilir.

3. Karaciðer Fonksiyon Testleri: Karaciðerin iþlevini iyi yapıp yapmadıðını belirlemek üzere karaciðerden salgılanan enzim düzeyleri ölçülür.

4. PCR: Kanda dolaþan Hepatit C virüsünün doðrudan tespit edildiði ileri düzey bir kan testidir. Her Saðlık Merkezi’nde bulunmayabilir.

Hepatit C tarama testi hangi durumlarda yapılmalıdır?

• Anormal karaciðer enzim testleri olanlar
• Geçmiþte kan nakli yapılmıþ ise (bu yaklaþık olarak 5-10 yıl önce yapılmıþ ise, yahut kan veren bir kiþinin Hepatit C hastası olduðunu öðrendi ise)
• Organ nakli yapıldıysa (özellikle 5-10 yıl önce...)
• Tüm saðlık çalıþanları
• Korumasız cinsel iliþkiler olduysa (özellikle çok partnerli)
• Hemodiyaliz hastası ise
• Hemofili veya benzeri kan ürünleri gerektiren bir hastalıðı varsa
• Hepatit C hastası ise ve çocuk sahibi olduysa

Karaciðer biyopsisi önemli midir?
Önemlidir; çünkü eðer biyopsi ile düþük derecede karaciðer iltihabı ve fibrozu ortaya çıkmıþ ve beraberinde karaciðer enzimleri hafif derecede artmıþ ise anti-viral (virüse karþı) tedaviye ihtiyaç duyulmaz; ancak fazla miktarda fibroz olan hastalar anti-viral tedaviye alınır. Bu hastalarda enzimler orta derecede artmıþtır. Elbette bu kararı hekiminiz verecektir. Ayrıca karaciðer biyopsisi yapılan tedavinin sonuçlarını görmek için de yapılabilir ve son derece önemlidir.

TEDAVİ:
Hepatit C’de tedavi, hastalıðın derecesine göre belirlenir.
Akut Hepatit C’de tedavi: Genel olarak farkında olmadan geçirilmesi sebebi ile Hepatit C, akut (yeni) dönemde tedavi edilmeden atlanır. Akut hastalıðın genellikle tedaviye ihtiyaç duyulmadan iyileþmesi beklenir ve çoðu hastada virüs, kronikleþmiþ (müzmin) bir enfeksiyon halinde iken tespit edilir. Yatak istirahatı þart deðilse de hastanın kendisini daha iyi hissetmesine yardımcı olabilir. Şiddetli kusma nedeni ile aðızdan besin alınamıyorsa damar yolu ile beslenme gereklidir.

Ancak yapılan çalıþmalarda akut dönemde yakalanan ve 6 ay boyunca interferon tedavisine alınan hastaların % 98’inde hastalıðın kandan tamamen kaybolduðu ve karaciðer enzimlerinin normale döndüðü saptanmıþtır.
Kronik hepatit c de tedavi: Kronik Hepatit C tedavisinin baþlıca iki amacı vardır:

1. Karaciðer hasarını ve siroz geliþimini engellemek
2. Virüsü ortadan kaldırmak

Günümüzde Kronik Hepatit C’nin dünyaca kabul edilmiþ tedavi þekli interferon ile ribavirinin birlikte kullanımıdır. Ribavirin, interferon ile birlikte kullanıldıðında tedavi baþarısını arttıran anti-viral bir ilaçtır. Ribavirinin dozu kiloya göre ayarlanır ve ilaç aðız yolu ile alınır. Ancak her hasta için bu iki ilaç uygulanamaz. Burada en güzel kararı hekiminiz verecektir.

İnterferon, vücudumuzun grip gibi viral enfeksiyonlara karþı kendini korumak için ürettiði protein yapıda bir maddedir. Hepatit B ve Hepatit C gibi viral enfeksiyonlara karþı korunmamıza yardımcı olur. İnterferonun ayrıca kanser hücrelerinin artmasını engelleyici, baðıþıklık sistemini düzenleyici etkileri de vardır. İnterferon tedavisi Hepatit B ve Hepatit C gibi viral enfeksiyonlar ile lösemi, lenfoma gibi bazı kanserlerin tedavisinde kullanılmaktadır.

İnterferon, cilt altı dokuya enjekte edilir. Kullanıma hazır þırıngalar genellikle haftada 3 kez uygulanır. Yeni kuþak uzun etkili bir interferon çeþidi olan peg-interferonlar haftada 1 kez uygulanacaktır. Peginterferon ile ribavirinin bir arada kullanılmasının çok iyi sonuçlar ortaya çıkardıðı görülmüþtür. Enjeksiyon her gün aynı zamanda yapılmalıdır. Enjeksiyon için en uygun yerler, karnın üst bölgesi ile bacakların üst kısımlarıdır. Kullanılmıþ þırıngaları hiçbir zaman çöpe atmayınız. Tekrar kullanımını önlemek üzere þırınganın iðne kısmını büküp kırınız.
Tedavinin süresi 6 ay ile 1 yıl arasında deðiþir.
Hepatit C tedavisinde dikkat edilmesi gereken unsurlar þunlardır:

• Alkol kullanmayınız.
• Sigara kullanmayınız.
• Karaciðerden atılan ilaçlara dikkat edin ve doktorunuzla bu konuyu tartıþın. Bu tür ilaçlar kullanmayınız.
• Hepatit B aþınız yoksa yaptırınız.
• Hepatit A aþısı yaptırınız.
Bazı hastalar anti-viral tedaviye olumlu yanıt vermez ve kanda virüs oranı düþmez. Ancak bu hastalarda anti-viral tedavinin, siroz oluþumu ve karaciðer kanseri riskini azalttıðı görülmüþtür. En azından bu durum bile teselli vericidir.
Hepatit C hastaları, enfeksiyonu yakınlarına bulaþtırabilecekleri endiþesini taþırlar. Taþıyıcı veya kronik enfeksiyonu olan hastaların, yakın temasta oldukları kiþilere bu enfeksiyonu geçirme olasılıkları vardır. Hepatit C’nin aþısı yoktur. Bu nedenle Hepatit C virüsü taþıyanların ve onlar ile yakın teması olan eþ, çocuk ve diðer kiþilerin son derece dikkatli olması gerekmektedir. Hepatit C virüsü taþıyan kiþilerin bir yeri kesildiðinde dikkatli olması, ellerini temiz yıkaması, tek eþliliði tercih etmesi ve cinsel iliþki sırasında prezervatif kullanarak korunması gerekir.

Beslenme ve günlük yaþam: Saðlıklı bir beslenme rejimi dıþında Hepatit C hastalarının ekstra bir diyet yapması þart deðildir; ancak eðer siroz geliþimi varsa sıvı birikimini engellemek için doktorunuz düþük tuz diyetini önerebilir. Hepatit C’li hastalara karaciðeri rahatlatacak protein oranı düþük, kalori oranı yüksek bir diyet önerilir. Geç saatlerde bulantıya neden olabileceðinden, enerji verici besinlerin sabah öðününde alınması tavsiye edilmektedir. Eðer çok þiddetli kusmalar oluyorsa ve aðızdan besin alınamıyorsa damar yolu ile beslenme gereklidir. Eðer içtiðinizde rahatsızlık vermiyorsa doðal meyve suları alınabilir. Ayrıca çorba içilebilir. Bu dönemde en önemlisi alkol ve karaciðeri rahatsız edecek ilaçlar kullanmamaktır. Bu durum karaciðer iltihabını artıracaktır.

Önlenemeyen ve tedaviye cevap vermeyen yaygın bir fibrozla giden Hepatit C vakalarından sonra karaciðer, fonksiyonlarını icra edemez bir hale gelirse, artık bu hastalar karaciðer nakline aday hastalardır ve transplantasyon gerekir; ancak transplantasyondan sonra hepatit geri dönebilir. Fakat anti-viral tedavi uygulanması tekrar ortaya çıkma dönemini uzatır.
Saðlıcakla kalın...

KAYNAKLAR:

hepatit.org sitesi

Türkiye Kızılay derneði (Eskiþehir)