1. ZEHİRLENME NEDİR?:

Vücuda alındıðında veya temas ettiðinde dokuların işlevlerini bozan ve özelliðine göre bölgesel veya yaygın hasar oluþturan hatta ölüme yol açabilen kimyasal, organik veya fiziksel maddelere “zehir”, zehirle karþılaþma sonucu ortaya çıkan tabloya ise “zehirlenme” denir.

2. ZEHİRLENME NASIL OLUR?:

Zehirler, vücuda çeþitli yollarla girebilirler:

• Aðız yoluyla (sindirim sistemi)

• Solunum yoluyla (akciðerler)

• Deri yoluyla (kremler vs.)

• Hayvan ısırması/sokması veya ilaç enjeksiyonu.

Çamaþır sularından böcek öldürücü ilaçlara kadar birçok zehirleyici özelliði olan madde, günlük yaþamda da kullanılmakta olduðundan, özellikle çocuklar açısından çok dikkat edilmesi gerekmektedir. Ülkemizde zehirlenme nedenlerinin dörtte üçünü ilaç zehirlenmeleri oluþturmaktadır; diðer nedenler ise sırasıyla tarım ilaçları, kimyasal maddeler, evde kullanılan çeþitli maddeler, besin zehirlenmeleri ve hayvan sokmalarıdır.

Bunlar dıþında zehir ya yanlıþlıkla ya da bilinçli olarak (intihar vs.) alınır.
Kullanımı Yaygın Olan Kostik Maddeler:

A- Asitler:

a) Hidroklorik asit (Tuvalet temizleyicileri, yüzme havuzu temizleyicileri),

b) Sülfrik asit (Pil asitleri, Bisülfat halindeki temizleyiciler)

c) Diðerleri (Aðartıcı dezenfektanlar, taþ-tahta temizleyicileri

B- Alkaliler:

a) Kül suyu (potasyum veya sodyum hidroksit) (Boya temizleyicileri,çamaþır yıkama tozları,kanalizasyon temizleyicileri,düðme piller)

b) Sodyum hipoklorit (Klorak aðartıcı)

c) Sodyum karbonat (Pureks aðartıcı,Fosfat içermeyen deterjanlar)

d) Potasyum permanganat

e) Bulaþık makinesi deterjanları

Zehirin gerçek etkisi yapısına, miktarına, bazen de vücuda alınıþ yoluna baðlıdır. Zehirlenmenin þiddetinde, zehirden etkilenen kiþinin yaþı, vücut aðırlıðı ve genel saðlık durumu çok önemli etkenlerdir.

3. ZEHİRLENME ANINDA PRATİK VE HAYAT KURTARICI BİLGİLER:

• Paniðe kapılmayın,

• Zehirlenen kiþiyi ve zehirli maddenin kutusunu telefonun yanına getirin,

• Acil Ambulans Servisi’ni derhal arayın ve telefonda size verilen talimatları aynen uygulayın.

• Telefon edemediyseniz yardım istemek için çıkmadan; aðız yoluyla zehirlenmiþse ve þuuru kapalıysa aðızdan bir þey vermeyin; nefes yoluyla zehirlenmiþse temiz havaya çıkarın, dumandan uzaklaþtırın,biliyorsanız suni teneffüs yaptırın; deri yoluyla zehirlenmiþse bulaþmıþ çamaþırları çıkartın, deriyi temiz su ve sabun ile yıkayın; göze sıçramıþ yabancı madde varsa temiz su ile bol bol yıkayın,

• Kendinizi korumayı ihmal etmeyin.

4. ZEHİRLENMELERDE GÖRÜLEN BELİRTİ VE BULGULAR:
Genel:

• Bulantı, kusma, ishal,

• Baþ aðrısı, baþ dönmesi, kulak çınlaması,

• Karında aðrı, þiþlik, hassasiyet, kramp,

• Göz bebeklerinde deðiþiklikler (zehrin etkisine göre daralma veya geniþleme),

• Tükürük salgısında artma, terleme,

• Bilinç kaybı veya karıþıklıðı,

• Nefes almada zorlanma, sık nefes alma, kalp atıþlarında hızlanma veya yavaþlama gibi zehrin etkisine baðlı farklı yaþamsal bulgular,

• Yüksek ateþ, aðız kenarı veya gövdede morarma.
Zehirlenme Nedenine Göre:

A. Aðız Yoluyla Olan Zehirlenmeler:

Aðız yoluyla alınan ve zehir etkisi gösteren maddelerle meydana gelir. Alınan madde kuvvetli asit veya baz gibi kostik (yakıcı, tahriþ eden) yapıdaysa, yaralanma hemen görülebilir. Genellikle zehir kana karıþtıktan sonra etkisini gösterir. Zehrin çok az bir kısmı mideden, kalan kısmı da ince baðırsaktan emilmektedir. O nedenle etki sürelerinde farklılık olur. Sindirim yolu zehirlenmelerinde amaç sindirime uðramadan zehri vücuttan uzaklaþtırmaktır.

Alınan maddenin özelliðine göre deðiþmekle birlikte genel zehirlenme belirti ve bulgularının dıþında anormal solunum veya nabız, gözyaþında artıþ, korozif (yakıcı, tahriþ edici) madde alınmıþsa aðız-boðaz-midede yangı ve doku harabiyeti, aðız kenarında renk deðiþikliði, þok belirtileri, nefeste ve vücutta olaðan dıþı koku gibi belirti ve bulgular gözlenebilir.

B. Solunum Yoluyla Olan Zehirlenmeler:

Merkezi sinir sistemi etkilenmesine baðlı olarak; baþ dönmesi, baþ aðrısı, þaþkınlık, nöbet geçirme, hayal görme (halüsinasyon), koma görülebilir; ayrıca hızlı soluma, öksürme, konuþurken seste boðukluk, nefes daralması, zor nefes alma, solunum kaslarında çekilmeler, göðüs aðrısı, göðüste daralma hissi, nefes alıp verirken ötme, ral veya ronküs, kalp atım düzeninde bozukluklar olabilir.

C. Deri Yoluyla Olan Zehirlenmeler:

Deri yoluyla meydana gelen zehirlenmelerden en önemlisi ve tehlikelisi organik fosfat zehirlenmesidir.Organik fosfat, birçok insektisitlerin (böcek öldürücü ilaçlar) ve tarım ilaçlarının yapısında bulunur. Zehirlenmesi erken dönemde fark edilmeyebilir, çünkü tipik olmayan baþ aðrısı, halsizlik, baþ dönmesi, bulantı gibi bulgularla baþlar ve grip sanılarak boþ verilebilir. Ciddi zehirlenmelerde karında kramplar, kusma, ishal, bazı durumlarda idrar ve gaita kaçırması (inkontinans) görülür. Hastalarda bulanık görme, göðüste sıkıþma hissi ve solunum güçlüðü olabilir. Hastanın sendeleyerek yürümesi ilk anda sarhoþ izlenimi bırakır. Aþırı terleme sonucu cilt ıslaktır. Aðır nabız yavaþlaması vardır. Göz bebekleri daralmıþ, tükürük salgısı artmıþtır. Hastanın nefesi bazen sarımsak gibi kokar.

Diðer deri yoluyla zehirlenme belirtileri ise hafif tahriþten kimyasal yanıða kadar deðiþebilen deri reaksiyonları, kaþıntı, gözlerde yanma, baþ aðrısı, artmıþ vücut ısısı, anormal solunum ve kalp hızı ve nadiren anaflaktik þoktur.

D. Sokma / Isırma Veya Enjeksiyon Yoluyla Olan Zehirlenmeler:

• Bilinç düzeyinde deðiþkenlik,

• Deride görülebilen ısırık veya sokma izi, özellikle parmaklar, ön kollar, ayak parmakları ve bacaklarda iðne izi,

• Deride döküntüler ( lekeler),

• Bölgesel aðrı ve/veya kaþıntı,

• Kollarda, bacaklarda ya da vücutta duyu kaybı,

• Kolda/bacakta, enjeksiyon yerinden baþlayıp yayılan, aðrı ve yanma hissi,

• Şiþlik veya büller (derideki su dolu kabarcıklar),

• Halsizlik veya kendinden geçme,

• Solunum güçlüðü ve anormal nabız,

• Baþ aðrısı ve baþ dönmesi,

• Bulantı ve kusma,

• Kas krampları, göðüste sıkıþma hissi, eklem aðrıları,

• Aþırı tükürük salgısı, aþırı terleme,

• Anaflaksi.

5. ZEHİRLENMELERDE İLK VE ACİL MÜDAHALE:

Zehirlenmelerin Tedavisinde Temel Kurallar:

• Etkeni uzaklaþtır ( kusturarak veya etkenle teması keserek)

• Etkeni sulandır (su içirerek )

• Etkeni etkisiz hale getir (aktif karbon ile)

• Etkeni mümkünse, özgün antidot (panzehir) ile etkisiz hale getir (Antidot tedavisi istisnalar hariç acil serviste uygulanır)

Panzehir (Antidot), zehirli maddelerin emilimini deðiþik yollarla önleyen veya azaltan, zehirin doku ve organlar üzerindeki etkilerini engelleyen maddeler verilen isimdir. Bazı zehirlenme tiplerinde o zehire özgün panzehirlerin verilmesi, hastanın yaþam þansını arttırmada belirleyici rol oynamaktadır. Ancak panzehirlerin önemli yan etkileri de olabileceðinden, hastane ortamlarında ve hekim denetiminde kullanılmaları gerekmektedir.

Zehirlenme Nedenlerine Göre İlk ve Acil Müdahale:

A. Aðız Yoluyla Olan Zehirlenmeler:

• Solunum yolunun açık tutulmasına dikkat edilir,

• Zehirlenme nedeniyle tükürük salgısının artması ve öðürme refleksinin olmaması sonucu solunum yolunun tıkanması olasılıðı vardır, aspirasyon için hazırlıklı olunmalıdır,

• Hasta bilinçli ise, ipeka þurubu içirilerek kusturulabilir ve aktif kömür verilebilir. Eðer, zehir alındıktan sonraki 30 dakika içinde hasta kusturulabilirse, etkili sonuç alınabilmektedir. Kusturmak için 250 ml civarında ılık-sıcak arası su içirilebilir, kusturmak amacıyla, tuz, hardal, sabun vb maddeler asla kullanılmamalıdır,

• Hastayı mümkünse dik oturtun, baþını öne eðin, böylece kusarsa içeriðin akciðerlerine gitmesi önlenir, bebek ve çocuklar yüz üstü yatırılır,

• İpeka þurubu ile birlikte süt veya karbonat içeren sıvılar içirmeyin. Aksi halde etkisini yitirir. İpeka þurubunun etkisi ile kusma sona erdiðinde, 2 yemek kaþıðı aktif kömürü bir bardak suda eriterek içirin. Aktif kömürü asla ipeka þurubu ile birlikte veya ipeka þurubundan önce içirmeyin; aksi halde aktif kömür, ipeka þurubunun etkisini yok eder. Aktif kömürün hastanede içirilmesi önerilmektedir.

• Kusmayı takip eden bir saat içinde hastaya, aðızdan hiçbir þey verilmez.

• Sırt üstü yatmakta olan hastanın uyumasına izin vermeyin. Uyuması halinde, kustuðunu aspire etmemesi için yan yatırın.

• Hasta tahriþ edici maddeye dokunmuþsa, yüzüne-gözüne sürmemesi için, hemen elleri yıkanır.

Kusturulmayacak durumlar:

• Bebek 6 aylıktan küçükse,

• Hasta komada ise (kusmuk akciðere girerek pnömoniye neden olabilir),

• Hastada öðürme refleksi yoksa

• Hasta nöbet geçiriyorsa veya daha önce nöbet geçirmiþse,

• Hastada akut myokard enfarktüsü (kalp krizi) belirti ve bulguları varsa,

• Korozif madde (kuvvetli asit veya baz) içilmiþse,

• Petrol ürünü (hidrokarbon türevi) (gaz yaðı, benzin, mobilya cilası vb) içilmiþse,

• Striknin içeren madde (örnek: Fare zehri) içilmiþse (kusturma havaleye yol açabilir),

• Hasta son üç ayında (7.-8.-9. ayda) olan bir hamile ise.
B. Solunum Yoluyla Olan Zehirlenmeler:

• Çevresel güvenliði saðlayın. Önce kendi güvenliðinizi saðlayın, açık zehir kaynaðı varsa kapatın, ortamı havalandırın, hastayı zehirli ortamdan uzaklaþtırın

• Hastanın üzerindeki zehir bulaþmıþ (kontamine) giysileri hemen çıkarın

• Solunum yolunun açıklıðını saðlayın ve sürdürün. Sıkı giysileri, özellikle de boyun ve göðüs kısmındakileri gevþetin.

• Hastayı en kısa zamanda hastaneye götürün. Kendine gelme belirtileri gösterse bile bu sizi yanıltmasın, hastayı mutlaka hastaneye götürün.

C. Deri Yoluyla Olan Zehirlenmeler:

Zehiri deriden uzaklaþtırın. Bunu yaparken, özellikle organik fosfat zehirlenmelerinde, koruyucu giysi giyin ve lastik eldivenler takın. Hastanın giysilerini çıkararak plastik bir torbaya koyun. Hastayı duþun altına götürerek saçını ve tüm vücudunu süngerle, bol sabun ve su ile en az 15-20 dakika yıkayın. Madde aðız yoluyla alınmıþ olsa bile yine aynı iþlemler yapılır, çünkü hasta terlediðinde terle atılan zehir geri emilebilir. Kuru (toz) kimyasal maddeleri önce fırçalayarak (ya da daha pratik ve güvenceli yöntem olan elektrik süpürgesi ile) uzaklaþtırın sonra bol tazyiksiz su ile yıkayın.

D. Sokma / Isırma Veya Enjeksiyon Yoluyla Olan Zehirlenmeler:

Sokma ve ısırma nedeniyle zehirlenmeye yol açanlar:

1. Eklembacaklılar

• Böcekler

• Örümcekler

• Akrepler

• Keneler

2. Sürüngenler

• Yılanlar

3. Zehirli deniz canlıları

Diðer yandan; kiþide alerjiye yol açacaðı bilinmeyen bir ilacın tedavi amaçlı damar yolu ile uygulanmasında veya kasıtlı veya kaza ile aþırı doz ilaç enjekte edildiðinde enjeksiyon yolu ile zehirlenme meydana gelir.

Genel anlamda bir acil ve ilkyardım için tüm yüzük, bilezik, saat, kolye, kravat gibi sıkabilecek þeyleri çıkarılır, venöz turnike uygulanır, soðuk uygulama yapılır.

Böcek ısırması/sokması neticesinde iðne varsa, çekerek çıkarmaya çalıþmayın çünkü cımbız gibi bir þeyle tuttuðunuzda sıkıþtırma sonucu iðnenin içinde kalan zehir deriye enjekte olacaktır. O nedenle, bıçak sırtı gibi düzgün ancak keskin olmayan bir cisimle sıyırarak iðneyi uzaklaþtırmaya çalıþın, etkilenen kol veya bacaðı hareket etmemesi için destekleyin. Soluk yolunun açık olmasını ve açık kalmasını saðlayın ve en kısa zamanda hastaneye ulaþtırın.

Venöz Turnike:

Sokma/ısırmalarda veya kol veya bacakta deriye ya da kasa uygulanan enjeksiyonlarda reaksiyon oluþtuðunda, venöz turnike uygulanır. Etkilenen kısmın hemen altından ve üstünden en az 2-3 cm geniþlikte bir bant (veya dar elastik bandaj, mendil, üçgen sargı bezi veya benzeri yumuþak enli kumaþ) ile basınç uygulanır. Amaç, kan akıþını engellemek deðil,lenf dolaþımını ve yüzeysel ven akıþını yavaþlatmaktır, böylece zehirin dolaþıma karıþması geciktirilir. Bantlar sıkı olmalıdır ama dolaþımı engellememelidir.Bu yüzden dolaþım, turnike kolda ise radyal arterden (önkol atardamarı), bacakta ise ayak arterlerinden kontrol edilir

Bunlar dıþında tüm vücutta yaygın olarak görülen veya bir yerde baþlayıp yayılan kızarıklık,döküntü,kaþıntı ve þiþlik olduðunda, þiþlik fark edilir edilmez hemen yüzük, bilezik, saat, kolye, kemer, boyun baðı gibi sıkan takı, aksesuar ve giysiler çıkarılmalıdır.

Her tür zehirlenmelerde hastayı acilen hastaneye götürün.Hastaneye götürürken, hastayı kuru ve temiz örtülerle kapatın ve sıcak tutmaya çalıþın.
Bunlara çok dikkat ediniz:

• Evdeki zehirli olabilecek bütün maddeleri kilitli yerlerde veya çocukların ulaþamayacaðı yerlerde saklayınız,

• Çocuðu yalnız baþına bırakmayınız,

• Zehirli maddeleri gıda kaplarına koymayınız. Örneðin: Cola þiþesine gaz yaðı koymayınız,

• Çocukların yanında ilaçlara þeker demeyiniz,

• Bilmiyorsanız evde konserve yapmayı denemeyiniz, üstü þiþmiþ konserve almayınız,

• Doðadaki mantarları kesinlikle yemeyiniz,

• Son kullanma tarihi geçmiþ hiçbir gıda maddesini almayınız,

• Çocuklar sizi taklit eder, önlerinde ilaç içmeyiniz.

Kaynaklar:
www.acilveilkyardim.com
saglik.milliyet.com.tr
www.saglikbakanligi.com