Soru:
Şans oyunları, spor toto-loto, at yarışları, piyango, iddaa, satranç, tombala, tavla, internet kafeler, atari salonları, bilardo salonları, okey, kâğıt oyunları, bilumum spor faaliyetleri, yarışlar, oyun aletleri satmak, haram oyuna çağırmak, oyun oynayanın şahitliği, çocukların oynadığı kumar, kuponla veya çekilişle hediye almak gibi konuların hükmü hakkında bilgi verebilir misiniz? Oynayanlarda ’alan razı veren razı’ gibi bir zihniyet hâkim. Bu zihniyete nasıl bir cevap verilebilir?
Cevap:
Alış-Verişlerde ’Alan Razı Veren Razı’ Mantığı Doğru mudur?
İslâm da helal olan kazanç yolları belirtilmiş olup, bunda esas olan karşılıklı rızaya dayanmasıdır. Ama bu, ’karşılıklı rızaya dayanan her alış-veriş helaldir’ manasına gelmemektedir. Karşılıklı rızaya dayanan alış-verişlerden hangisinin helal, hangisinin haram olduğunu belirleyen yine dinin kendisidir. Çünkü İslâm’da hüküm koyma mercii mantıklarımız değil, müşerrinin kendisidir. Müslüman’a düşen vazife ise bu emirlere teslimiyet gösterip, gereğini yapmaktır.
Bu konuda şu âyeti zikredebiliriz:
’Ey iman edenler! Karşılıklı rızaya dayanan ticaret olması hali müstesna, mallarınızı, batıl (haksız ve haram yollar) ile aranızda (alıp vererek) yemeyin.’ (en-Nisâ, 4/ 29)
’Faiz, Kumar vs. Gibi İşler, Tıpkı Alış-Veriş Gibidir!’ Sözü Doğru mudur?
Rasûlullah (s.a.v) Allah’ın emriyle faizi haram kıldığında, müşrikler; ’alan razı veren razı, tıpkı alış-verişte olduğu gibi’ düşüncesiyle itiraz edip, ’alış-veriş de tıpkı faiz gibidir’ demişlerdir. İşte burada Kur’an, kişileri Allah’ın emirlerine teslimiyete çağırmış, bundan yüz çevirenlerin hallerini açıklayarak şöyle buyurmuştur:
’Faiz yiyenler (kabirlerinden), şeytan çarpmış kimselerin cinnet nöbetinden kalktığı gibi kalkarlar. Bu hal onların "Alım-satım tıpkı faiz gibidir" demeleri yüzündendir. Hâlbuki Allah, alım-satımı helâl, faizi haram kılmıştır. Bundan sonra kime Rabbi’nden bir öğüt gelir de faizden vazgeçerse, geçmişte olan kendisinindir ve artık onun işi Allah’a kalmıştır. Kim tekrar faize dönerse, işte onlar cehennemliktir, orada devamlı kalırlar. Allah faizi tüketir (faiz karışan malın bereketini giderir), sadakaları ise bereketlendirir. Allah küfürde ve günahta ısrar eden hiç kimseyi sevmez.’ (el-Bakara, 2/275–276)
Şans Oyunları, Kumar
• Kumar olan her oyun haramdır. Kolaylıkla mal elde etmek veya kaybetmek olduğu için Kur’ân’da "meysir" diye zikredilen kumar, kolaylık anlamındaki "yüsr" kökünden gelmektedir.
• Kumar ve diğer şans oyunları; âyette belirtilen ’malı batıl ve haksız yolla elde etmek’ kavramı altına girmektedir. Bu yolla elde edilen her kazanç ise haramdır.
• Kumar ise; oyunculardan birine mutlak bir şey kazandıran, diğerine kaybettiren her türlü oyundur. Bu husustaki âyet-i kerime şöyledir:
’Ey iman edenler! Şarap, kumar, dikili taşlar (putlar), fal ve şans okları birer şeytan işi pisliktir; bunlardan uzak durun ki kurtuluşa eresiniz. Şeytan içki ve kumar yoluyla ancak aranıza düşmanlık ve kin sokmak; sizi, Allah’ı anmaktan ve namazdan alıkoymak ister. Artık (bunlardan) vazgeçtiniz değil mi? Allah’a itaat edin, Rasûle de itaat edin ve (kötülüklerden) sakının. Eğer (itaatten) yüz çevirirseniz bilin ki, Rasûl’ümüzün vazifesi apaçık duyurmak ve bildirmektir.’ (el-Mâide, 5/90-92)
Bu âyette kumar ve şans oyunlarının haram olduğuna dair on delil vardır. Şöyle ki:
1- Cenâb-ı Hakk kumarı ve şans oyunlarını puta tapmak ile birlikte zikretmiş ve bunları puta tapmaya atfetmiştir.
2- Bunlara ’necis’ demiştir.
3- Şeytanın amellerinden saymıştır.
4- Bunlardan sakınılmasını emretmiştir.
5- Her iki cihanda kurtuluşu bunlardan sakınmaya bağlamıştır.
6- Şeytanın bu şeylerle insanlar arasına düşmanlık sokma özelliğini zikretmiştir.
7- Buğzun ve kinin oluşumuna bunları sebep göstermiştir.
8- Allah’ın zikrinden alıkonmayı bunlara bağlamıştır.
9- Namazdan alıkonma özelliğini bunlara atfetmiştir.
10- Tehdidi ilân eden soru sığasıyla, edebî bir yasaklama getirmiştir.
• Kumar oynamaya çağırmak keffaret gerektirir. Rasûlullah (s.a.v); "Kim arkadaşına; ’gel kumar oynayalım’ dese (de oynamasa, bu sözüne kefaret olmak üzere) sadaka versin." buyurmuştur. (Buhârî, Edeb 74)
• Haram olan oyunları oynamak haram olduğu gibi, bu oyunlara has olan aletlerin alış-verişini yapmak da, ondan elde edilen kazanç da haramdır.
• Çocukların oynadığı spor toto-loto, iddaa, evlerde oynanan çocuk oyunlarına karışan bahis, piyango bileti vs. kumar olan bütün oyunların sorumluluğu ilk önce ana-babaya aittir. Rasûlullah (s.a.v); "Çocuğunu cevizle (kumar) oynar görüp de kulağını çekmeyen ebeveynin kırk gün namazı kabul edilmez." buyurmuştur. (K. Sitte Ter. ve Şerhi, İbrahim Canan, c.8, s.66)
Tavla
• Tavla oynamak, ister kumara dönüştürülsün, ister içinde kumar olmasın tahrimen mekruhtur. Rasûlullâh (s.a.v) şöyle buyurmuştur: ’Tavla oynayan, Allah’a ve Rasûlü’ne âsî olmuştur." (Ebû Dâvud, Edeb 56), "Tavla oynayıp, sonra kalkarak namaz kılanın durumu, irin ve domuz kanı ile abdest alıp, kalkarak namaz kılanın durumuna benzer." (Ahmed b. Hanbel, V/370), ’Tavla oynayan sanki elini domuz kanına bulamış gibidir." (İbn-i Hanbel, V/370) (İbn-i Âbidîn, c.15, s.463)
• Tavla veya benzeri oyunları oynayan kişinin kumar olsun, olmasın şahitliği de kabul edilmez. (İbn-i Âbidin, c.12, s.516)
Satranç, Dama, Kâğıt, Okey, İnternet Kafe, Bilardo, Atari vs.
• Satranç oynamak tahrîmen mekruhtur. Hz. Ali (r.a): ’Satranç da kumar türündendir.’ demiştir. Yine Hz. Ali (r.a) satranç oynayan bir grubun yanından geçmiş, selam vermemiş ve ’Şu önlerinde eğildiğiniz putlar da ne oluyor.’ demiştir. (Dört Mezhep İslâm Fıkhı, Vehbe Zuhaylî, c.4, s.375) Abdullah b. Ömer’den şöyle dediği nakledilir: ’Satranç, tavladan daha kötüdür.’ (İbn-i Kesîr, c.III, s.170)
• Satrancın haram olabilmesi için şu altı şarttan birinin bulunması yeterlidir:
1- Satranç oynayan kişi, bunu bahis veya kumara vasıta ederse,
2- Namazı terk etmesine veya geciktirmesine götürürse,
3- Bunu oynarken çok yemin ederse,
4- Alenî olarak oynamayı adet edinirse,
5- Oyun esnasında küfür vs. dinen yasak olan ifadeleri kullanırsa,
6- Bunu alışkanlık haline getirirse veya zaman israfı yaparsa.
Bu altı husustan birinin bulunması halinde satranç oynamak icmâen haramdır. Bu şartlardan birisi bulunmadığı zaman ise satranç oynamak tahrîmen mekruhtur. Bu durum bulununca da satranç oynayan kişinin adaleti sakıt olup, şahitliği kabul edilmez. (İbn-i Âbidin, c.12, s.521)
• Dama, tombala ve her çeşit iskambil, kâğıt, zar, taş, okey oyunu da tahrimen mekruhtur. Yukarıdaki şartlardan birinin bulunması halinde ise haramdır.
• Kahvehanelerde, bilardo salonlarında, atari salonlarında, internet kafeler vs. yerlerde oynanan bilumum oyunlarda, yukarıda sayılan şartlardan biri bulunursa oynanan oyun haram olur. Haram oyun oynanan yerlerde ise oyun oynamadan bulunmak da mekruhtur.
Oyunlar, Yarışlar, Boş İşler, Spor Dalları
• Her lehv, mekruhtur. Yani boş oyun ve abes ile iştigal etmek mekruhtur. (İbn-i Âbidin, c.15 s.467)
• Rasûlullah (s.a.v) şöyle buyurmuştur: ’Âdemoğlunun bütün oyunları haramdır. Ancak üç oyun hariç: Erkeğin karısıyla oynaşması, yayından ok atması ve atını terbiye etmesi.’ Diğer bir hadîs-i şerifte ise: ’Seni, Allah’ı anmaktan alıkoyan her şey kumardır.’ buyurmuştur. (el-İhtiyâr, c.4, s.146)
• Rasûlullah (s.a.v) şöyle buyurmuştur: ’Allah’ı zikretme türünden olmayan her şey boş iştir, bir oyundur.’ veya ’o bir yanılmadır ve bir boş iştir. Bundan dört şey müstesnadır: Erkeğin hanımıyla oynaşması, erkeğin atını eğitmesi, kişinin iki hedef arasında gidip gelmesi (atıcılık öğrenmesi) ve kişinin yüzme öğrenmesi.’ (Nasbu’r-râye, IV/273; Zuhaylî, c.4, s.375)
1- Yüzme, 2- Güreş, 3- Yaya yürüme, 4- Tek ayak üzerinde durma, 5- Top oynama, 6- Ağır yük, taş vs. kaldırma, 7- Parmakları taraklama, 8- Silah, ok vs. atma, 9- Gemi, uçak, otomobil vs. ile yarış, 10- Taş fırlatma, 11- Köpek, sığır, at, kuş, katır deve, fil yarıştırma, 12- Fıkhî ve ilmî müsabakalar, 13- Koşu, 14- Yılan avlamak (yalnız bu gibi tehlikeli yarışlarda maharetli ve hayatta kalma ihtimali büyük olmalıdır) gibi yarışmalar ve oyunlar (dört mezhep içindeki farklı görüşlere göre) zamanımızda şu şartlar dâhilinde caizdir: Bu işler,
1. Teselli bulmak veya vakit geçirmek maksadıyla yapılmamalıdır.
2. Eğlence veya başkalarına üstün gelmek maksadıyla yapılmamalıdır.
3. Bu yarışlar bedeni cihada, spora alıştırmak ve diğer görevleri yapabilmek için kuvvetlenmek maksadıyla yapılmalıdır.
4. Yarışlar kumara dönüştürülmeden, ’bahis’ olmadan, karşılıksız olmalıdır. (el-Cezîrî, Dört Mezhep, c.3, s.1130; İbn-i Âbidîn, c.15, s.487-90)
Bilinmelidir ki; ’mubah bir şey, niyetle itaate dönüştüğü gibi, itaat de niyetle masiyete dönüşebilir.’
• Helal olan oyunlara bakmak da helâldir.
• ’Sen kazanırsan ben sana vereceğim, ben kazanırsam sen bana vereceksin’ şeklinde bahse girmek kumar olur.
• ’Sen kazansan da, ben kazansam da ben vereceğim veya sen vereceksin’ şeklinde olursa kumar olmaz.
• ’Kur’a çekeceğim. Kim kur’a da çıkarsa ona vereceğim’ demekle kumar olmaz.
• ’Sen kazanırsan, sana şunu vereceğim. Ben kazanırsam, sen bana bir şey vermeyeceksin’ derse kumar olmaz.
• Yarışmacıların haricinde, yarışmacılardan hiçbir şey almadan, dışardan üçüncü bir şahıs; ’İkinizden hangisi kazanırsa ona şunu vereceğim’ derse bu kumar olmaz.
• Üçüncü bir kimse, iki yarışçının atına denk olan bir at ile yarışa katılıp, ’Sizi geçersem, ikinizden de alırım. Siz beni geçerseniz, size bir şey vermem, hanginiz ötekini geçerse, ondan anlaştığınız malı alır’ demesi de caiz olur. (İbn-i Âbidîn, c.15, s.487)
• İnsan için yarar sağlamayan bütün oyunlar da mekruhtur, isterse bunun karşılığı bir kumar olsun veya olmasın.
• Bir kimse oyun oynamasa, bundan sakınsa; fakat caiz olmayan oyun meclislerinde bulunsa, yine mekruhtur. Tıpkı şarkı söylemeyen; fakat şarkı-türkü meclislerinde bulunup onları dinleyen kişi gibidir.
• Fıskını ilân eden (günahı açıktan işleyen, gizlemeyen) fâsıka selâm vermek mekruhtur. İlân etmezse mekruh değildir. Günah işlemekte olan veya satranç oynayan bir cemaate onları yaptıklarından alıkoymak niyetiyle selâm vermek İmam A’zam’a göre caizdir. İmameyn’e göre ise kendilerini tahkir lâzım geldiği için onlara selâm vermek mekruhtur.
• Spor faaliyetlerindeki kılık kıyafetlerde haram-helal ölçüleri muhafaza edilmelidir. Buna dikkat edilmediği takdirde yapılan faaliyet helal olsa dahi caiz olmaz.
Spor Toto-Loto, Piyango, İddaa
• Spor toto ve piyango kumardır. (Celal Yıldırım, c.4, s.126,193)
• Spor loto ve iddaa gibi şans oyunlarını oynamak da haramdır.
• Piyango bileti almak ve satmak haramdır. Piyango, toto-loto, iddaa vs. oyunlar, kumarın bir türü olduğundan bunlardan kazanılan para da haramdır.
• Bir kurum, kendisinden belli bir miktar alış-veriş yapan müşterilerine çekiliş kuponu dağıtır, bu müşteriler arasından da kur’a çekip hediye verirse caizdir. Çünkü katılımcılardan hiçbiri zarar etmez.
• Gazetelerden, dergi vs.den kupon biriktirilerek alınan hediyeler de caizdir.