Gusül, yıkanmak manasına gelen ’iğtisâl’in karşılığıdır. Gasl, yıkamak demektir. Gusl’ün (yıkanmanın) hakikati; suyun azalar üzerinden akması, diye tarif edilmiştir.

Gusül iki kısımda mütalaa edilir:
A- Farz olan gusül: Cenabetten, hayız ve nifastan temizlenmek için yapılan gusüldür. Cenâb-ı Hakk (c.c.): ’Eğer siz cünüp olursanız kemal-i ciddiyet ve ehemmiyetle temizlenin!’ buyurmaktadır.(1)

B- Sünnet olan gusül:
1. Cuma günü gusletmek,
2. Kurban ve Ramazan bayramı için gusletmek,
3. Kan aldırdıktan sonra gusletmek müstehaptır.
4. Ölüyü yıkayanın gusletmesi,
5. İslâm’a giren kimsenin gusletmesi,
6. Cinnet geçiren kişinin ayıldığı zaman gusletmesi,
7. Regâib, Berat, Kadir gecelerinde gusletmek,
8. İhrama girerken,
9. Müzdelife ve Arafat’ta vakfe için,
10. Mekke’ye girerken,
11. Eyyâm-ı teşrik’in üç gününde gusletmek,
12. Veda tavafı için,
13. Kurban bayramının birinci günü Mina’da gusletmek müstehaptır. Cenâb-ı Hakk (c.c.) âyet-i kerîmede ise; ’Allah, şüphesiz daima tövbe edenleri ve temizlenenleri sever.’ buyurmaktadır.(2)

GUSL (BOY ABDESTİ)’ÜN ÂDÂBI
Guslü tertibe (sıraya göre) yapmak sünnettir ve bu tertiple yapmada ’sünnet işlemiş olma’ sevabı da vardır. Boy abdesti hadîs-i şeriflerin ışığında sünnete uygun bir şekilde şöyle yapılır:
1. Tahsîn-i niyet: Banyoya girmeden önce temiz olarak namaz kılmaya niyet etmek sünnettir.(3) Eğer cünüplükten dolayı yıkanmak gerekiyorsa cünüplükten temizlenmeye de niyet etmelidir.
2. Banyoya girerken ’Bismillâhirrahmânirrahîm. Pisliklerin her cinsinden ve kovulmuş şeytanın şerrinden Allah’a sığınırım’ demelidir. Yani ’Eûzü billâhi mine’r-ricsi ve’n-necsi’l-habîsi’l-muhbisi mineşşeytânirracîm’ duasını okumalıdır.
3. Sol ayağı ile girmelidir.
4. Guslederken mümkün olduğunca konuşmamalıdır. Guslederken konuşmak mekruhtur.
5. Yıkanırken mümkün mertebe avret yerlerini açık bırakmayıp peştamal kullanmalı, şayet peştamal gibi edep mahallini örtecek bir şey yoksa önünü ve arkasını kıble tarafına çevirmemelidir. Guslettiği yere bevletmemeli ve özellikle geceleyin gusledecek olursa avret yerlerini açmaktan sakınmalıdır. Zira bir hadîs-i şerîfte Peygamberimiz (s.a.v.): ’Kim geceleyin guslederse (boy abdesti alırsa) avret yerini (açmaktan) sakınsın. Eğer böyle yapmaz da ona bir nevi delilik isabet ederse kendisinden başkasını asla suçlu görmesin. Kim gusül yerinde bevleder de ona vesvese gelirse nefsinden başkasını kınamasın.’(4)
6. Su kabının gusledecek kişinin sağ tarafında olması sünnettir.(İhyâ)
7. Gusle önce sağ eli üzerine su dökerek, elleri yıkayarak başlamalı. Sonra;
8. Edep mahallini yıkamalı. Bu esnada sol el, ferci üzerinde (edep mahalli) üzerinde olmalı ve sağ elini su kabına koymalı ve avuçladığı suyu ferci üzerine döküp yıkamalı, eğer varsa orada bulunan ezayı gidermelidir. (Nesâî, İbn-i Ömer (r.a.)’den rivayetle) Peygamberimiz (s.a.v.)’in bundan sonra elleri yere (toprağa) sürdüğüne dair Hz. Meymûne (r.anhâ)’nın rivayeti vardır. Bunu günümüzde sabun kullanmak karşılamaktadır. Bundan sonra,
9. Namaz abdesti gibi abdest almalıdır. Ancak banyoda ayakların olduğu yere su birikiyorsa, ayakları yıkamayı en sona, banyodan çıkmadan önceye bırakmalıdır.
10. Vücudu yıkamaya ’baş’tan başlamalıdır. Buhârî’de geçen rivayette Peygamberimiz (s.a.v.) ellerini suya batırıp ıslatarak saç diplerini hilallemiştir. Bundaki maksat, başa dökülen suyun, israf edilmeden başın her tarafına nüfuzunu sağlamaktır. Başa üç defa su dökerken ovalamalıdır. Suyu başa ilk dökmede vücudu iyice ovalamalı, mübalağa yapmalıdır. İkinci ve üçüncü dökmede ise normal bir şekilde ovalamak da sünnettir. Kadınların saçları sebebiyle başlarına beş kere su dökmeleri de sünnettir. (Ebû Davûd Hz. Âişe (r.anhâ)’dan rivayetle)
11. Başı yıkadıktan sonra üç defa sağ omuza, sonra da üç defa sol omuza su dökmeli ve suyu ilk dökmede vücudu iyice ovalamalıdır.
12. Guslederken Peygamberimiz (s.a.v.)’in vücudunun sağ tarafından yıkanmaya başladığı, sonra sol tarafını, ondan sonra da başını yıkadığına dair rivayetler de vardır. Ayrıca, vücudun sağ tarafı, sonra baş ve sol tarafı yıkadığı da mervîdir. (Şir’atü’l-İslâm’da rivayet edilir.)
13. Ayaklar yıkanmamışsa ayakları yıkamalıdır. Banyodan çıkarken ayakları soğuk suyla yıkamalıdır. Peygamberimiz (s.a.v.): ’Hamamdan çıktıktan sonra ayakları soğuk suyla yıkamak, baş ağrısından korur.’ buyurmuşlardır.(5)
14. Gusülden sonra elbise giyerken çabuk davranmalı, bir ân önce vücudunu ve avret yerlerini kapatmalıdır.
15. Gusülden sonra bedeni havlu gibi temiz bir bez ile silmelidir. Peygamberimiz (s.a.v.)’in havlu kullanmadığına dair rivayetler de vardır. (Nesâî)
16. Banyodan çıkarken sağ ayakla çıkmalıdır.
Banyoda oturarak (çömelerek) yıkanmak sünnet olduğu gibi ayakta yıkanmak da sünnettir. Hatta kış mevsiminde ayakta yıkanmanın vücuda çok faydalı olduğu ifade edilir.(İhyâ)
Banyodan çıktıktan sonra soğuk şeyler içmekten sakınmalı, çay gibi sıcak meşrubatlar içmelidir. Zaruret olmadıkça akşam vaktinde gusletmemelidir. Çünkü akşam vakti şeytanların dağıldığı vakitlerdir. Peygamberimiz (s.a.v.)’in gusletmek için sarıdan mamul bir kabı olduğu mervidir.(Nesâî)
Gusül esnasında edep mahallini örtmek önemli bir husustur. Bu konuda şöyle bir hadise zikredilir:
Hanbelî mezhebinin kurucusu Ahmed b. Hanbel Hazretleri arkadaşlarıyla bir yerde yıkanırken onların açıkta yıkandıklarını görünce; ’Edep mahallini kapamalı, arkadaşlarım ise açık yıkanıyorlar.’ diye düşünür ve akabinde Peygamberimiz (s.a.v.)’in: ’Kim ki, Allah’a ve âhiret gününe îman ediyorsa peştamalsız (örtüsüz) hamama girmesin.’ hadîs-i şerîfi aklına gelir ve Peygamberimiz (s.a.v.)’in sünnetine ittibâ etmek için suya edep mahalli kapalı olarak girer. Bu hadiseden sonra o gece bir rüya görür, rüyasında bir adam yanına gelip ona; ’Ey Ahmed! Sen Rasûlullah (s.a.v.)’in hadîs-i şerîfine uyarak peştamalsız yıkanmadın, onun sünnetine itibâ ettin, bu sebeple Allah Teâlâ Hazretleri seni bütün insanlara imam yapacak, sana büyük dereceler verecektir.’ der. Ahmed b. Hanbel Hazretleri; ’Sen kimsin?’ diye sorar. O da ’Ben Cebrâil’im’ der.(6)

Kaynakça:
1. El-Mâide, 5/6.
2. El-Bakara, 2/222.
3. İhyâ, c.3, s.373.
4. Tirmizî, 2/281, H.no: 17.
5. Muhtârü’l-Ehâdîs, s.101.
6. Kadı İyaz’ın Şifâ-i Şerîf’inde rivayet edilmiştir.