Yunus Emre; çok sevilen, yüreği sevgi dolu bir mutasavvıf şairimizdir. Yunus Emre, birçok yönden öncü bir insandır. Şiiri açısından Anadolu Türk Edebiyatının kurucusu, kendisinden sonraki Tekke, Divan ve Halk edebiyatlarının (Türk edebiyatının bölümleri) ilham kaynağı, erbab-ı dilin (gönül erbabı) büyük mümessilidir. İlâhîleri asırlardır dillerde dolaşmakta, zikir meclislerinde ehl-i zikri coşturmaktadır. Anadolu’nun İslâmlaşmasında da katkısı çok büyüktür. Ünü, Anadolu sınırlarını aşmış, tüm dünyada büyük bir hayran kitlesi oluşmuştur.

Cenâb-ı Hak sevdiği kulunu insanlara da sevdirmiştir; tıpkı diğer Allah dostları gibi.
Maksadımız Yunus Emre’nin hayatını kronolojik bir şekilde anlatmak değildir elbette. Sadece bu büyük Allah (c.c.) dostunu, şiirlerinden yola çıkarak kaleminden damlayan güzellikleriyle hatırlamak, biraz olsun o gönül insanını daha iyi tanıma fırsatı bulmaya yardımcı olmaktır.

’İlim, ilim bilmektir; ilim, kendin bilmektir...

Sen kendini bilmezsin, ya nice okumaktır?

Biz talib-i ilimler, âşk kitabın okuruz

Çalab müderris bize, âşk hod medresesidir.’

Yunus’a göre ilim, insanın kendini tanıması, bunun akabinde Yüce Yaratıcı’yı idrak etmesidir. Yunus, bu ifadeleriyle Allah’ın sonsuz ilmi karşısında bir katre olmanın idraki içindedir. Bunu başka şiirlerinde de dile getirir:

’Ne ilmim var, ne teatim; ne gücüm var, ne takatim.

Meğer senin inayetin, kıla yüzüm ak Çalab’ım.’

Yunus Emre’nin İslâmî ilimler (hadis, fıkıh, tefsir vb.) konusunda hayli donanımlı olduğu şiirlerinden anlaşılmaktadır.(*) Meselâ, ’ İlim, ilim bilmektir... ’ diye başlayan mısralarında, ’ Nefsini bilen Rabb’ini bilir. ’ hadis-i şerifi ile taşıdığı paralellik ortadadır. Ayrıca Peygamber Efendimizin bir hadis-i şeriflerinde ifade ettiği şekliyle, ’ Allah’ın rahmeti olmadan kendisinin de cennete giremeyeceği ’ düşüncesi Yunus’ta da lisan -ı hâl ile ifadesini bulmuştur.

İnsan hatta bütün canlı ve cansızlar, onun gözünde sevgiye lâyıktır. Cenâb-ı Hakk’ın sonsuz merhameti onda, ’Yaratılanı hoş gör Yaratan’dan ötürü’ mısralarında ifadesini bulmuştur.

Tasavvufun esasını oluşturan nefis tezkiyesi (kibir, gurur, haset, cimrilik vb. kötü ahlâklardan sıyrılıp bunları Ahlâk-ı Muhammedî ile değiştirmek) Yunus’un şiirlerinde önemli yer tutar.

’Sen sana ne sanırsan ayruğu da onu san

Dört kitabın manası, budur eğer var ise’

Kendiniz için istediğiniz her güzel şeyi, başkaları için de istemek... İşte dört kitabın manası da budur, diyor Yunus Emre. ’Miskin Yunus erenlere tekebbür olma, toprak ol!...’ mısraında da kibirlenip başkalarını küçük görenleri, ezmeye çalışanları şiddetle hicvetmektedir.

Yunus Emre’nin şiirlerine tasavvufî anlayış, tasavvufî bakış açısı hakimdir. Allah âşkı, peygamber sevgisi, mürşide duyulan sevgi ve itaat, gönül ehline olan tazim ve hürmet açıkça fark edilir.

“Bu dervişlik berâtın,

Okımadı müftüler.

Kim ne biliser bunu,

Bir acaib varakdır.”

’Bu dervişlik berâtın* (eskiden rütbe, nişan ve imtiyaz verildiğini bildiren belge) Bu ilmi, müftüler okumadı. Bu bir acayip ilimdir, acayip yapraktır. Bunu bilmezler.’ diyerek tasavvuf mertebelerinde kat edilen yolların (mürşit sevgisi, peygamber sevgisi, Allah sevgisi...) okuyarak elde edilecek ilim olmadığını, gönülden gönle akan bir ilim olduğunu ifade ediyor.

’Mevlâna Hudâvendigâr bize nazar kılalı

Anun görklü nazarı gönlümüz aynasıdur.’

Yunus Emre’nin Hz. Mevlâna’nın sohbetlerine iştirak ettiğini ve onun ’görklü nazarı’na mazhar olduğunu, yukarıdaki mısralarındaki ifadelerinden anlıyoruz. Hz. Mevlâna’nın da Yunus için, övgülü sözler söylediği bilinmektedir.

Dipnot:
*Bk. TİMURTAŞ, Faruk Kadri, Yunus Emre Divanı Önsözü.
* ‘Bu dervişlik berâtın’ dizesinden kastolunan ya tasavvufî mana ilimleri yani ilm-i ledün olabilir ya da mürşitler tarafından uygun görülen halifelerine verdikleri ve onların da tıpkı kendileri gibi müritlerin terbiyeleriyle alâkâdar olabileceklerine dair; rütbe, nişan ve imtiyaz verildiğini bildiren belge, icazetname olabilir. En iyisi kuşkusuz Allah bilir...