İslami süsleme yün, metal, seramik, dokumalar veya herhangi bir başka maddeden yapılmış küçük nesnelerin dekorasyonunu ihtiva etmektedir. Aynı zamanda genelde mimari dekorasyon olarak adlandırılan türün yanı sıra ses ve hareket süslemeleri de bu alana dâhildir. Kullanılan maddelerden ya da tekniklerden bağımsız olarak İslami süsleme fonksiyonlarında ve vurgularında da olduğu kadar dayandırıldığı şeklî yapılarda da vahdet özelliğini vurgular. Süslemenin geniş çaplı kullanımı, İslami sanatın anlaşılmasında konuyu tasnif ederek ele almayı gerekli kılmaktadır.
TEVHİDİ HATIRLATMAK
İlk olarak, İslami sanatlarda bulunan güzellik yapıları, seyirciyi ilahi üstünlüğü anlamaya yöneltecek sanat eserleri oluşturmak için Müslümanların her yerde bulunan estetik çabalarının somutlaşmasıdır. Sanat eserlerinin süslemeleri bu çabanın sonucu ve maddesidir. İslami tevhid ideolojisinin bu türden hatırlatıcılarına duyulan ihtiyaç işte, evde ve camide çevreye önemli bir katkı sağladığından İslami sanat süslemelerini sunan sonsuz yapılar her yerde bulunur. İnce hat ve tezhib sanatlarıyla işlenmiş örneklerin bulunduğu sayfalar yalnız Kur’an sayfaları değildir; bir halife veya şehzade için yazılan hikâye veya şiir koleksiyonu kopyaları da aynı şekilde süslenmiştir. Allah’ı hatırlatan süslemelerin yer aldığı mekân sadece cami değildir; bir kervansaray, bir medrese ya da özel bir mesken de aynı şekilde süslenmiştir. Camide Kur’an’ı üzerine koymak için kullanılan rahle sonsuz yapı örnekleriyle bezenen tek eşya değildir; Müslümanın yemeğini yediği tabak, askerin zırhı, kılıcı ya da bir başörtüsünün kumaşı benzer şekilde süslenmiştir. O halde İslami sanatı, ne amaçla yapılmış olduklarına bakılmaksızın bütün güzel ve güzelleştirilmiş nesnelerin türlerini içine alacak şekilde değerlendirmek uygundur.
Değişik bölgeler arasında sanatların en çok farklılık gösterdiği alan üç faktörün sonuncusu, yani motiflerdir.
1. Bölgede, yani Mağrib’de hem figüratif hem de figüratif olmayan motifler kullanılmakla birlikte bölgenin sanatları hâkim olarak ikinci kategoriyi kullanırlar. Figüratif olmayan motiflerin alt grupları -hem düzgün hem eğri hatlara sahip kaligrafik ve geometrik şekiller- bölgenin hem mimari hem de daha küçük nesnelerinin dekorasyonunda göze çarparlar.
2. Bölge’deki İslami Orta Afrika’nın motiflerinin iki karakteristik özelliği, hatları doğru olan geometrik şekillerin kullanımı ve bunların serbest elle canlandırılmalarıdır.
3. Bölge olan Maşrık’ta İslami motif hazinesinin bütün elemanları bulunabilir. Herhangi bir parçanın üstünlüğünden söz etmek güçtür, çünkü hepsi dönemlerin bazılarında ya da hepsinde sanat içerisinde kullanılmıştır.
4. Bölge, Türkiye, Maşrık’taki komşuları gibi geniş bir motif hazinesi kullanmıştır. Hat sanatı özellikle göze çarpmakta ve farklılık göstermektedir. Hem Selçuk (1078-1308), hem de Osmanlı dönemleri (1300-1922) boyunca geometrik ve bitkisel formlarla tabiattan cansız nesneler Türk sanatında revaç bulan motifler olmuşlardır. Türkiye’yle özellikle özdeşleştirilen motifler sivri uçlu, üçgensi kemerler ve ’Türk üçgeni’ olarak bilinen ayırt edici figürlerdir.
5. Bölgeyi oluşturan İran-Orta Asya, diğer bölgelerden çok daha fazla stilize edilmiş insan ve hayvan figürleri üzerine eğilen bir bölge olarak karakterize edilebilir.
Hindistan alt kıtasını içine alan 6. Bölge’de figüratif kategoriye giren İslami sanat motifleri Müslüman dünyasının diğer yörelerinden daha fazla tabii olarak değerlendirilirler. Bu, bitki şekillerinde olduğu kadar insan ve hayvan figürlerinde de geçerlidir. Ek olarak, daire ve soğan şekilli kemer motifleri de özellikle yaygındır. Yivli desenler ve ters nilüfer çiçeği figürleri, kubbe ve ufak kubbelerin üstünde kullanılan yaygın elemanlardır.
Doğu Asya’nın Müslüman nüfus ağırlıklı bölgelerinin Okyanusa yakınlığı, gemi pruvası şekillerinin ve dalga motiflerinin 7. Bölge’de göze çarpar şekilde kullanılmasına sebep olmuştur.

YARARLANILAN ESER:
İSLAM KÜLTÜR ATLASI/ İsmail Raci el-Faruki ve Luis Lamia el-Faruki