MEVZUA GENEL BAKIŞ:
Kur'an ve Sünnet'e baktığımızda Allah (c.c.)'nun insanoğlunu, ruh ve cesedi, ölü ve dirisini kapsayacak şekilde, şerefli, kıymetli ve dokunulmaz kıldığını görürüz.
Bu husustaki bazı ayet ve hadisler şöyledir:
Ayetler:
1- 'Şüphesiz ki biz, insanoğlunu şerefli kıldık. Onları karada ve denizde taşıdık. Kendilerini en güzel ve temiz şeylerden rızıklandırdık ve onları yarattıklarımızın birçoğundan üstün kıldık.' (el-İsra, 17/70)
2- 'Ey insan! Seni yaratan, şekillendirip ölçülü yapan, dilediği bir biçimde seni oluşturan cömert Rabbine karşı seni ne aldattı?' (el-İnfitar, 82/6-8)
3- 'Biz, gerçekten insanı en güzel bir biçimde yarattık.' (et-Tin, 95/4)
4- Allah (c.c.), insanoğluna verilecek gayr-i meşru her türlü zararı yasaklamıştır. 'Onlara şöyle yazdık: Cana can, göze göz, buruna burun, kulağa kulak, dişe diş (karşılık ve cezadır). Yaralar da kısastır (Her yaralama misli ile cezalandırılır).' (el-Maide, 5/45)
5- Allah (c.c.), bedende yapılacak su-i tasarufu yasaklamıştır. 'Kendinizi öldürmeyin. Şüphesiz Allah size karşı çok merhametlidir. Kim haddi aşarak ve zulmederek bunu yaparsa, onu cehennem ateşine atacağız. Bu, Allah'a pek kolaydır.' (en-Nisa, 4/29-30), 'Kendi kendinizi tehlikeye atmayın.' (el-Bakara, 2/195)
Hadisler:
1- İnsan kendi canının maliki değildir ve dolayısıyla intihar edemez. Ebu Hureyre (r.a.)'dan rivayetle Rasulullah (s.a.v.) şöyle buyurmuştur: 'Her kim kendini bir dağdan aşağı atıp da kendi ken¬disini öldürürse, bu intihar eden kimse cehennem ateşi içinde ebedi ve daimi olarak kendisini yüksekten aşağıya bırakır olacaktır. Her kim zehir yudumlar da kendisini öldürürse, o kimse de zehri elinde, cehennem ateşi içinde ebedi ve daimi olarak zehri içer olacaktır. Her kim de kendisini bir demir parçasıyla öldürürse, o da demiri elinde kendi karnına vurur ve yarar halde ebedi ve daimi surette cehennem ateşinde olacaktır.' (Buhari)
2- Allah insanı mükerrem kılıp, satışını haram etmiştir. Ebu Hureyre (r.a.)'dan rivayetle Rasulullah (s.a.v.) şöyle buyurmuştur: 'Allah şöyle buyurdu: Üç sınıf insan vardır ki, kıyamet gününde ben onların hasmıyımdır: Biri şu kimse ki; benim adıma ye¬min edip (ahdeder de) sonra ahdini bozar. İkincisi; hür bir insanı köle diye satar da onun parasını yer. Üçüncüsü şu kimse ki; bir işçiyi ücretle tutar, onu çalıştırıp işi tam yaptırır da, onun ücretini vermez.' (Buhari)
* * *
İNSAN UZUVLARININ ALIM-SATIMI CAİZ MİDİR?
Organ alım-satımının hükmü hususunda iki görüş vardır:
- Birinci görüş: Bu zayıf bir görüş olup şöyledir: Kişi kendi organıyla diğer bir insanı kurtarması söz konusuysa ve o kişinin de bu organa zaruri ihtiyacı varsa, o zaman organ satışı caiz olur.
Bu görüşte olan alimler organ satışının caiz olması için şu maddeleri şart koşmuşlardır:
1- Organ satışından maksat ticaret, para kazanma gibi insanoğlunun faziletini zedeleyici gayeler olmamalıdır.
2- Satımı söz konusu olan organın yaratılış gayesi ne ise yani bedende ne işlev görüyorsa, yine aynı hedef ve aynı işlevi görmesi için satılmış olması lazımdır. Ve bu satım ancak bu gaye için kullanacak kişiye gerçekleştirilmelidir.
3- Organını satan kişi sattığı organla öyle bir zararı def etmesi gerekir ki, bu zarar, organını vermekle kendi bedeninde meydana gelecek zarardan daha büyük olmalıdır.
4- Organ satışı şer'i bir delile veya şer'i bir usule ters düşmemelidir. Mesela; kişinin saçını satması 'Saç ekleyen ve saç ekletene Allah lanet etsin' hadisine ters düşeceğinden caiz değildir.
5- Organ naklinden başka hiçbir alternatif olmaması lazımdır. Organa ihtiyacı olan kişi, ihtiyacını suni yollarla, yapay organ ve aletlerle gidermesi mümkün ise satmak caiz değildir.
6- Organ alış-verişi resmi, güvenilir ve yukarıdaki şartların bulunup bulunmadığını kontrol edecek bir kurumun gözetiminde olmalıdır. Yukarıdaki şartların tamamı bulunduğu vakit bu görüşe göre organ alım-satımı caizdir. Ama bu şartlardan biri bulunmaz ise alış-veriş caiz değildir.
- İkinci görüş: Bu alimlerin çoğunluğunun görüşü olup şöyledir: Kişinin, bedeninden bir uzvu satması caiz değildir, haramdır. Kişinin kendi bedeninden satacağı uzuv ister dıştan görünen ister görünmeyen olsun, ister bedeninde ikişer tane olan organ olsun ister tek olan organ olsun hüküm aynıdır, yani haramdır.
Bu görüşün delilleri:
1- İnsan bedeni ve uzuvları, alım-satımı caiz olan ticaret mallarından değildir. Allah insanın bedeni üzerinden alım-satım yapılmasını yasaklamıştır. Çünkü insanı 'mükerrem' şerefli kılmıştır. Bu sebeple hür bir insanı satmak da haramdır. Kur'an'da; 'Andolsun, biz insanoğlunu şerefli kıldık.' buyrulmuştur. Hadis-i şerifte ise; 'Allah şöyle buyurdu: Üç sınıf insan vardır ki, kıyamet gününde ben onların hasmıyımdır: Biri şu kimse ki, hür bir insanı köle diye satar da onun parasını yer.' buyrulmuştur. İşte bu sebeple alimler insan bedeninin veya herhangi bir uzvunun satışının batıl olduğu hususunda ittifak etmişlerdir.
2- İnsan, hakikatte bedenine malik değildir. Asıl malik ve sahibi hakikatte Allah'tır. İnsan, sadece bu bedenin emanetçisi olup, bedeni ıslah edecek fiilleri yapıp onu ifsat edecek fiillerden kaçınmakla memurdur. Eğer insan, bedeni ifsat edecek bir tasarrufta bulunursa, bu kendisine Allah'ın emanet ettiği bedene hıyanet etmesi demektir.
3- İnsanın uzvunu satması, Allah'ın maliki olduğu mülkte O'nun izni olmadan ve bedene herhangi bir maslahat olmadan tasarrufta bulunmak demektir.
4- İnsan uzvunun alım-satımına caiz demek, birçok ifsat kapılarını açar. Fakir kimselerin organlarını satmaya kalkmaları, masum kimselerin ve hususen çocukların kaçırılıp organlarının satılması gibi birçok tehlikeli kapıları açar. Ortaya uyuşturucu ticaretinden daha korkunç bir ticaret şekli ve alanı çıkar.
Yukarıdaki delillerden de anlaşılacağı üzere, insanoğlunun şerefini muhafaza, organ ticaretini önleme, insan azalarının ticaret mahalli olmaması gibi illetlerden dolayı, selef ulemasının icması ve muasır ulemanın da çoğunluğunun öngördüğü üzere insanın uzvunu alıp-satmak haramdır.
- Tercih ettiğimiz görüş: Bizim tercih ettiğimiz görüş; selef alimlerinin tamamının icma ettiği ve asrımızın alimlerinin çoğunluğunun da tercih ettiği, insan uzvunun alım-satımının haram olduğu görüşüdür.
Özlenen Rehber Dergisi